Ustanowienie takiej służebności drogowej jest możliwe, kiedy nieruchomość władnąca zupełnie nie ma dostępu do drogi publicznej

Kodeks cywilny, w art. 145,  ustanawia instytucję służebności drogi koniecznej. Ustawodawca wyszedł ze słusznego założenia, że każda nieruchomość powinna mieć dostęp do drogi publicznej, czyli krajowej, wojewódzkiej, powiatowej, gminnej. Służebność taka daje możliwość swobodnego przechodu czy przejazdu przez inną działkę, często wbrew woli jej właściciela.

Ustanowienie takiej służebności drogowej jest możliwe, kiedy nieruchomość władnąca zupełnie nie ma dostępu do drogi publicznej, albo, gdy taki dostęp istnieje, ale jest nieodpowiedni. Nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej może polegać na przykład na tym, że pomimo fizycznego dostępu do drogi publicznej jest ona przez znaczną część roku nieprzejezdna lub przejazd nią jest utrudniony ze względu na zły stan techniczny.

Roszczenie o ustanowienie służebności drogi koniecznej może być zrealizowane w drodze umowy zawartej między stronami, przy czym oświadczenie właściciela musi być złożone w formie aktu notarialnego. Jeżeli nie ma możliwości, aby właściciele nieruchomości doszli do porozumienia co do ewentualnego obciążenia nieruchomości, należy wystąpić z odpowiednim wnioskiem do sądu. We wniosku należy wskazać właścicieli wszystkich nieruchomości, przez które mogłaby prowadzić droga, aby nieruchomość wnioskodawcy mała w odpowiedni sposób zapewniony dostęp do drogi publicznej. Sąd przed wydaniem postanowienia ustanawiającego służebność drogi koniecznej przeprowadza dowód z oględzin nieruchomości, chyba że okoliczności istotne dla wytyczenia drogi koniecznej są niesporne i niewątpliwe albo że przeprowadzenie dowodu z innych przyczyn nie jest potrzebne.

Za ustanowienie służebności drogi koniecznej właścicielowi działki obciążonej należy się odpowiednie wynagrodzenie. Wynagrodzenie to jest ceną, jaką uprawniony zobowiązuje się płacić za prawo korzystania z drogi koniecznej, nie zaś odszkodowaniem. Uznaje się, że może mieć ono charakter świadczenia jednorazowego lub okresowego, wyrażonego w formie pieniężnej lub świadczenia w naturze, a jego wysokość określa w swoim orzeczeniu sąd, bądź strony w umowie.